پشه مالاریا
علل ابتلا به مالاریا چیست؟
مالاریا توسط یک انگل تک سلولی از جنس پلاسمودیوم ایجاد می شود. این انگل بیشتر از طریق نیش پشه به انسان منتقل می شود.
چرخه انتقال مالاریا چگونه است؟
این بیماری زمانی گسترش می‌یابد که پشه پس از نیش زدن فرد آلوده به این بیماری مبتلا شود و پشه آلوده فرد غیر آلوده را نیش بزند. انگل های مالاریا وارد جریان خون آن فرد می شوند و به کبد می روند. هنگامی که انگل ها بالغ می شوند، کبد را ترک کرده و گلبول های قرمز را آلوده می کنند.
پشه غیر آلوده پشه با تغذیه از فردی که مالاریا دارد آلوده می شود. اگر این پشه در آینده شما را نیش بزند، می تواند انگل مالاریا را به شما منتقل کند. هنگامی که انگل‌ها وارد بدن شما می‌شوند، به کبد شما می‌روند – جایی که برخی از انواع آن می‌توانند تا یک سال خفته بمانند. انگل وارد جریان خون می‌شود. هنگامی که انگل ها بالغ می شوند، کبد را ترک کرده و گلبول های قرمز شما را آلوده می کنند. این زمانی است که افراد به طور معمول علائم این بیماری را بروز می دهند.
نفر بعدی هم مبتلا می‌شود! اگر یک پشه سالم در این مرحله از چرخه شما را نیش بزند، به انگل های این بیماری آلوده می شود و می تواند آنها را به سایر افرادی که نیش می زند سرایت دهد.
سایر روش های انتقال
از آنجایی که انگل‌هایی که باعث این بیماری می‌شوند بر گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارند، افراد نیز می‌توانند در اثر قرار گرفتن در معرض خون آلوده به مالاریا مبتلا شوند، از جمله:
- از مادر باردار به جنین
- از طریق انتقال خون
- با استفاده از سوزن های مشترک برای تزریق مواد مخدر
پشه آنوفل؛ عمده‌ترین راه انتقال مالاریا در ایران
هنوز هم عمده‌ترین راه انتقال بیماری از طریق نیش پشه آنوفل ماده است. حدود شش گونه از پشه آنوفل در ایران وجود دارد که خوشبخانه دو یا ۳ نوع بیشتر نیستند که به شکل فعال عامل انتقال بیماری در جنوب و جنوب شرقی هستند و مابقی مخصوص شمال زاگرس هستند که انتقال مالاریا از آنها نداریم. این پشه‌ها از غروب آفتاب تا هنگام طلوع خونخواری می‌کنند. همچنین اگرچه شایع‌ترین راه انتقال این بیماری گزش پشه آلوده است، اما در موارد نادر احتمال انتقال از راه استفاده از سرنگ مشترک در میان معتادان تزریقی نیز وجود دارد.
عوامل خطر ابتلا به این بیماری چیست؟
بزرگترین عامل خطر برای ابتلا به این بیماری، زندگی یا بازدید از مناطقی است که این بیماری شایع است. این مناطق عبارتند از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری:
- جنوب صحرای آفریقا
- جنوب و جنوب شرق آسیا
- جزایر اقیانوس آرام
- آمریکای مرکزی و شمال آمریکای جنوبی
درجه خطر به کنترل موضعی مالاریا، تغییرات فصلی در میزان مالاریا و اقدامات احتیاطی که برای جلوگیری از نیش پشه انجام می دهید بستگی دارد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
افرادی که در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند عبارتند از:
- کودکان خردسال و نوزادان
- بزرگسالان مسن
- مسافرانی که از مناطق بدون مالاریا می آیند
- زنان باردار و جنین آنها
در بسیاری از کشورهای با نرخ بالای این بیماری، این مشکل به دلیل عدم دسترسی به اقدامات پیشگیرانه، مراقبت های پزشکی و اطلاعات بدتر می شود.
ممکن است ایمنی شما کاهش یابد
ساکنان یک منطقه مالاریا ممکن است به اندازه کافی در معرض این بیماری قرار بگیرند تا مصونیت جزئی به دست آورند که می تواند شدت علائم مالاریا را کاهش دهد. با این حال، اگر به مکانی بروید که دیگر در معرض انگل نباشید، این ایمنی جزئی می تواند ناپدید شود.
عوارض مالاریا چیست؟
مالاریا می تواند کشنده باشد، به ویژه زمانی که توسط گونه های پلاسمودیوم رایج در آفریقا ایجاد شود. سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که حدود ۹۴ درصد از کل مرگ و میرهای مالاریا در آفریقا رخ می دهد، که بیشتر در کودکان زیر ۵ سال است.
مرگ و میر ناشی از مالاریا معمولاً به یک یا چند عارضه جدی مربوط می شود، از جمله:
- مالاریای مغزی: اگر سلول های خونی پر از انگل عروق خونی کوچک مغز شما را مسدود کنند (مالاریای مغزی)، تورم مغز یا آسیب مغزی ممکن است رخ دهد. این نوع مشکل مغزی ممکن است باعث تشنج و کما شود.
- مشکلات تنفسی: مایع انباشته شده در ریه ها (ادم ریوی) به دنبال ابتلا به این بیماری، می تواند تنفس را دشوار کند.
- نارسایی ارگان ها: مالاریا می تواند به کلیه ها یا کبد آسیب برساند یا باعث پارگی طحال شود. هر یک از این شرایط می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
- کم خونی: این بیماری ممکن است منجر به نداشتن گلبول های قرمز کافی برای تامین اکسیژن کافی به بافت های بدن شما شود (کم خونی).
- قند خون پایین: اشکال شدید این بیماری می تواند باعث کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) شود و قند خون بسیار پایین می تواند منجر به کما یا مرگ شود.
آیا بیماری عود می‌کند؟
بله. مالاریا ممکن است عود کند. برخی از انواع انگل مالاریا، که معمولاً باعث اشکال خفیف‌تر بیماری می‌شوند، می‌توانند برای سال‌ها باقی بمانند و باعث عود بیماری شوند.
چگونه از ابتلا به مالاریا جلوگیری کنیم؟
اگر در منطقه ای زندگی می کنید یا در حال سفر به منطقه ای هستید که مالاریا در آن شایع است، اقدامات لازم را برای جلوگیری از نیش پشه انجام دهید. پشه ها بین غروب و سحر بیشترین فعالیت را دارند. برای محافظت از خود در برابر نیش پشه، باید:
- پوست خود را بپوشانید: شلوار و پیراهن آستین بلند بپوشید. دکمه آستین و یقه پیراهن را ببندید. پاچه‌های شلوار را داخل جوراب قرار دهید.
- دافع حشرات را روی پوست بمالید: پس از مشورت با پزشک از یک دافع حشرات مورد تایید استفاده کنید. انواع کرم‌ها و اسپری‌ها را باید متناسب با سن انتخاب کنید. بنابراین استفاده خودسرانه از این مواد توصیه نمی‌شود.
- ماده دافع را روی لباس بمالید: اسپری های حاوی پرمترین برای استفاده روی لباس بی خطر هستند.
- زیر توری بخوابید: توری‌های تخت، به‌ویژه آنهایی که با حشره‌کش‌های توصیه شده آغشته شدند، به جلوگیری از نیش پشه در هنگام خواب کمک می‌کنند.
واکسن مالاریا
سازمان جهانی بهداشت (WHO) واکسن مالاریا را برای استفاده در کودکانی که در کشورهایی با تعداد بالای موارد این بیماری زندگی می‌کنند، توصیه کرده است. این واکسن به طور اختصاصی برای مالاریای فالسیپاروم( سوش کشنده این بیماری) است. میزان درگیری یا کشف بیماران مبتلا به این سویه در ایران همیشه کمتر از ۱۰ درصد موارد این بیماری کشف شده سالیانه است و این واکسن مخصوص کشورهایی است که مالاریای فالسیپاروم در آنها مرگ و میر ایجاد می‌کند. همچنان در سراسر جهان محققان به مطالعه واکسن های این بیماری برای جلوگیری از عفونت ادامه می دهند.
تشخیص مالاریا
برای تشخیص مالاریا، پزشک احتمالاً سابقه پزشکی و سفر اخیر شما را بررسی می کند، معاینه فیزیکی انجام می دهد و آزمایش خون را تجویز می کند. آزمایش خون می تواند نشان دهد:
- وجود انگل در خون، برای تایید ابتلا به این بیماری
- کدام نوع انگل باعث علائم شما می شود
- اگر عفونت شما ناشی از یک انگل مقاوم به داروهای خاص باشد
- این که آیا این بیماری عوارض جدی ایجاد می کند یا خیر
برخی از آزمایش‌های خون ممکن است چند روز طول بکشد، در حالی که برخی دیگر می‌توانند در کمتر از۱۵ دقیقه نتیجه دهند. بسته به علائم شما، پزشک ممکن است آزمایش های تشخیصی اضافی را برای ارزیابی عوارض احتمالی تجویز کند.
درمان مالاریا
مالاریا با تجویز داروهایی که باعث کشتن انگل می‌شوند، درمان می‌شود. انواع داروها و طول درمان با توجه به موارد زیر متفاوت خواهد بود:
- نوع انگل مالاریایی که موجب عفونت در شما شده است
- شدت علائم شما
- سن شما
- باردار هستید یا خیر
- داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری
متداول ترین داروهای ضد مالاریا، شامل موارد زیر می‌باشند:
- درمان‌های ترکیبی مبتنی بر آرتمیسینین (ACTs). ACTها در بسیاری از موارد، اولین خط درمانی برای مالاریا می‌باشند. انواع مختلفی از ACT وجود دارد؛ از جمله آرتمتر-لومفانترین (Coartem) و آرتسونات-آمودیاکین. هر ACT ترکیبی از دو یا چند دارو است که در برابر انگل این بیماری به روش‌های مختلفی عمل می‌کنند.
- کلروکین‌فسفات. کلروکین، درمان ترجیحی برای هر انگلی است که به این دارو حساس است و به آن مقاومت ندارد. اما در بسیاری از نقاط جهان، انگل‌های این بیماری در برابر کلروکین مقاوم هستند و در این موارد این دارو دیگر یک درمان موثر نیست.
سایر داروهای رایج ضد مالاریا، شامل این موارد می‌باشد:
- ترکیبی از آتوواکوئون و پروگوانیل (ملارون)
- کوئینین‌سولفات (کوالاکین) با داکسی‌سایکلین (ویبرامایسین، مونوداکس و سایر موارد)
- مفلوکویین
- پریماکویین فسفات